Engelli Çalışan Konusu Türkiye'de Aşılamayan Bir Kısır Döngü

[melleseferi]

Engelli Çalışan Konusu Türkiye'de Aşılamayan Bir Kısır Döngü



Engelli çalışan konusunda Türkiye'de aşılamayan bir kısır döngü söz konusu: Tıbbi bakıma erişim zorluğu sebebiyle düşük gelirli ailelerde engelli çocuk sayısı yüksek. Aynı sebeplerle bu ailelerin engelli çocuklarının iyi bir eğitime erişmesi daha zor. Türkiye'de çalışma şartları ve ortamı zaten çalışma hayatına katılmalarını zorlaştırırken, bir de yeterli eğitime ve kalifikasyona sahip değillerse, engellilerin iş bulması neredeyse imkansız hale geliyor. Bu durumda iş hayatında şöyle bir paradoksal durum ortaya çıkıyor: Engelliler iş bulamamaktan, işveren de eğitimli, kalifiye engelli eleman bulamamaktan şikayetçi.
 
4857 Sayılı İş Kanunu'nun 30'uncu maddesine göre 50 ve daha fazla işçi çalıştıran işverenin, özel sektörde yüzde 3 engelli, kamu sektöründe yüzde 4 engelli ve yüzde 2 eski hükümlü istihdam etmesi zorunlu. Ayrıca, engellinin istihdam edildiği işlerin, bedensel Zeynep ve ruhsal durumlarına uygun olması şart. Aynı il sınırlan içinde birden fazla işyeri bulunan işveren için engelli istihdam yükümlülüğü, çalıştırmakta olduğu toplam işçi sayısı temel alınarak hesaplanıyor.
 
SGK Emekli Başmüfettişi ve Sosyal Güvenlik Müşavirleri Derneği Genel Başkanı Yılmaz Aydıner'in verdiği bilgiye göre, engelli çalıştırma yükümlülüğü kapsamında özel sektörde çakştınlan engellilerin sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı Hazine tarafından karşılanıyor. Ayrıca işverenin kontenjan fazlası engelli çalıştırması durumunda, yükümlü olmadıkları halde çalıştırdıkları her engelli çalışan için prime esas kazanç alt sınırı üzerinden hesaplanan sigorta primine ait işveren hisselerinin yüzde ellisi yine Hazine tarafından karşılanıyor. İşveren engelli çakştirmadığı durumda ise kişibaşı aylık 1.832 lira ceza ödüyor.
 
İŞKUR verilerine göre 2013 yılının Ocak-Ağustos ayları arasında 12.469 engelli istihdam için kuruma başvuru yapmış ve bunların 7.758'i bir işe yerleşmiş.
 
Yine İŞKUR verilerine göre, iş başvurusu yapan engellilerin eğitim durumu şöyle: (2013 yılının ağustos ayı itibariyle) doktora mezunu 3, yüksek lisans mezunu 30, lisans mezunu 613, önlisans mezunu 569, ortaöğretim mezunu 4.028, ilköğretim mezunu 8.212, okuryazar 504 ve okuma yazma bilmeyen 594 engelli.
 
Yasal zorunluluk nedeniyle istihdam ediyorlar Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü 2011 yılı içerisinde İşgücü Piyasasmm Özürlüler Açısından Analizi isimli bir araştırma yaptı. 79 ildeki 2.573 işyerinde işveren ya da işveren temsilcileri ile yapüan yüz yüze görüşmer derlendi.
 
Raporda, sektörlere göre işyerlerinin özürlü çalıştırma oranlanna bakıldığında;
 
- İnsan sağlığı ve sosyal hizmet sektörü yüzde 82
 
- İmalat yüzde 79
 
- Eğitim yüzde 77
 
- Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor yüzde 75
 
- Bilgi ve iletişim ise yüzde 74
 
- İnşaat yüzde 38 oranla engelli istihdam ediyor.
 
Çalışan engellilerin sektör ve eğitim durumlarına bakıldığında ise fakülte ve lisansüstü mezunlarını en çok istihdam eden sektör finans ve sigorta faaliyetleri olarak görülüyor. İlköğretim, lise ve meslek yüksek okulu mezunları ağırlıklı olarak imalat sektöründe istihdam ediliyor.
 
Araştırmaya katılan işyerlerine, neden engelli çalıştırıyorsunuz sorusu da açık-uçlu olarak sorulmuş.
 
Sonuçlara bakıldığında;
 
- Yasal zorunluluk nedeniyle engelli istihdam ediyorum diyenlerin oranı yüzde 71
 
- Sosyal sorumluluk amacıyla engelli çalıştıran oranı yüzde 22
 
- İşe uygun oldukları için istihdam ediyorum diyenlerin oranı yüzde 7 olarak görülmüş.
 
İşyeri büyüklüğü ile işyerlerinin engelli istihdam etme gerekçesi arasındaki ilişki sorgulandığında, yasal zorunluluk seçeneğinin orta-boy (50-199 çalışan) ve büyük-boy (200 ve üzeri çalışan) işletmelerde belirgin olduğu, küçük-boy (49 ve daha az çalışan) işletmelerde ise sosyal sorumluluk ve işe uygunluk seçeneklerinin genel ortalamanın 8-10 puan üzerinde tercih edildiği görülmüş.
 
İşveren işe uygun engelli bulamıyor
 
İşverenlerin engelli istihdam etmeme gerekçesine bakıldığında alınan cevaplar sıklık sırasına göre:
 
- İşe/sektöre uygun engelli bulamıyoruz,
 
- Vasıflı/mesleki eğitimli/kalifiye engelli bulamıyoruz,
 
- İŞKUR işe uygun engelli aday göndermiyor,
 
- Çalışma isteksizliği/istikrarsızlık/devamsızlık,
 
- Engelli çalışan bulamıyoruz,
 
- İş beğenmiyorlar,
 
- Uyum/iletişim sorunları yaşanıyor,
 
- Nazlı/kaprisli/agresif oluyorlar şeklinde olmuş.
 
Gönderilenler yeterli değil
 
İşverenin aradığı özelliklerde engelli bulamaması dava konusu da oldu. Bir banka, istihdam etmekle yükümlü olduğu yüzde 3 oranında engelliyi işe almadığı için para cezasına çarptırıldı. Bunun üzerine ilgili işyeri cezanın iptali için dava açtı.
 
Davacı işveren, İstanbul İş Kurumu Müdürlüğü'nden değişik tarihlerde özürlü işçi çalıştırma taleplerinde bulunduğunu, gönderilen engellilerle yapılan görüşmede kiminin ilkokul mezunu olduğu için kurum tarafından uygun bulunmadığım, kiminin iş teklifini kabul etmediğini belirtti. Daha önce engelli istihdam ettiğini ve bu konuda kötü niyetli olmadıklannı da ifade eden kurum, bankaya gönderilen kişilerin bankanın alım koşullarına uygun olamadığım bu nedenle özürlü işçi çalıştırılmadığından uygulanan cezanın kaldırılmasına/iptaline karar verilmesini beyan etti.
 
Bilirkişi raporunda ise işyerinin kendi prensipleri içinde en az lise/ticaret lisesi ve ön lisans veya lisans mezunu çalıştırdığı, İŞKUR tarafından kuruma özen gösterilmeden ilkokul/ilköğretim mezunlarının gönderildiği ve bu durumun kontenjan doldurmaya engel olduğu söylenerek, "işe göre özürlü değil, özürlüye göre iş" verilmesinin zorunluluk olduğu belirtildi.
 
Kurslar sektöre adam yetiştirmiyor
 
Şirketler, kalifiye engelli bulamama konusunda hemfikir. Engellilere yönelik hem Milli Eğitim Bakanlığı'nın hem de İŞKUR'un birçok kurs, meslek eğitim programı olmasına rağmen bu açık kapanamıyor. Engelliler İnsan Kaynaklan ve Kariyer Portalı Engelsizkariyer.com Kurucusu Mehmet Kızıltaş, bu imkanlann yeterli olmadığını düşünüyor.
 
Kursların içeriğinin sektör ve işverenlerin ihtiyacına yönelik araştırmalar yapılmadan hazırlandığını belirten Kızıltaş, firmaların ihtiyacına, pozisyonlara yönelik ve o pozisyon niteliklerine sahip engelli adayların kursa gelmesi sağlanırsa başarıya ulaşılacağını söylüyor. Bunlar yapılmadığından işveren kendisine uygun engelli istihdam edemiyor. Kızıltaş'ın çözüm önerisi ise şöyle: "Engelli öğrenciler, ilköğretim çağında meslek liselerine yönlendirilerek nitelikli engelli iş gücü kaynağı oluşturulabilir. Engellileri yatkınlıklarına göre istedikleri bölümlerde okumaları için her türlü ayrıcalık ve fırsat sağlanırsa ve meslek liselerinde okuyan engellilere son senelerinde staj olanağı da firmalara yapılacak teşvik sunumu ile sağlanırsa Türkiye'de üreten ve ekonomiye katkı sağlayan engelli çalışan sayısının artacağını görmek mümkün.
 
Böylelikle İŞKUR'un sonradan kazandırmaya çalıştığı mesleki yetkinlik temelde kazanılarak zaman kaybı olmadan engelli işe başlayarak ekonomik özgürlüğünü sağlayarak sosyalleşmesi de sağlanmış olur. Bu yüzden meslek lisesi memleket meseli sözünü çok önemsiyorum."
 
Cezanın bir kısmı eğitim için kullanılsın
 
Engellilere belli eğitimlerin verilmesi gerektiğini vurgulayan Aydıner, engellilerin birçoğunun ilköğretim mezunu olduğunu ve mesleki eğitim almalan gerektiğini söylüyor: "İşveren normal işçide seçim yapabiliyor ama engellide seçim hakkı kalkıyor.
 
Şirketler tarafından bakıldığında İŞKUR işverene 30-40 kişiden oluşan bir engelli listesi veriyor ama işverenin aradığı nitelikte eleman bulunamıyor.
 
Eğitimi olmayan bir engelli istihdam edildiğinde onun yaptığı işi düzeltecek biri daha gerekiyor veya bir süre sonra işten çıkarılıyor.
 
İş yerleri çalıştırmadığı engelli için vereceği cezanın belli bir oranını İŞKUR'a verse, İŞKUR bunu engellilerin sektöre yönelik kursları, okullaı için kullansa... Her meslek için bir meslek lisesi, sektöre yönelik bir kurs açılabilir.
 
Ustalık kalfalık tarzında bir eğitim verilebilir. Engellileri sektöre kazandıracak şekle getirmek gerekiyor."
 
Engelli kadrosununda çalışmak istemiyorlar
 
Engellilerin eğitimi sadece bügi ve içeriğe ulaşma sorunuyla bitmiyor.
 
Okula gitmek veya mesleki eğitim almak isteyenler bir de fiziksel engellerle karşılaşıyor. Binalann birçoğu engellilere uygun olarak tasarlanmıyor.
 
Okula gidiş yolunun uygun olmaması, toplu taşımanın engellilerin kullanımını kolaylaştırmaması gibi birçok etken var. Engellilerin eğitime ulaşabilmesi için bu şartların da iyileştirilmesi gerekiyor. Evden çıkma imkanı olmayanlar için ise teknolojinin daha etkili kullanılması önemli. Online eğitimler, sanal sınıflar gibi uygulamalar engellilerin evden de kendilerini geliştirmelerini sağlayabiliyor. Engellilerin sorunları bunlarla da bitmiyor.
 
Bazı şirketler işyerinde engelli çalışan görmek istemiyor. Engelli çalıştırmak zorunlu olduğu için şirketler genelde düşük gelirli ve düşük prestijli işleri engellüere öneriyorlar. Kendini geliştirmek Özel sektörde 25 bin açık var Ulusal Engelliler Veritabanında (ÖZVERİ) yer alan verilere göre Türkiye'de 1.559.222 engelli var. Kamuda 12.223, özel sektörde 77.908 engelli çalışıyor. Şubat ayında SGK'nın sitesinde yer alan habere göre özel sektörde 25.250 engelli kadrosu-boş bulunuyor. Aralık 2012 itibarıyla Türkiye'de 50 veya daha fazla isçi çalıştırdığı için engelli çalıştırma yükümlülüğü olan 16.980 işyeri var. Bu işyerlerinin yüzde 28'i ise İstanbul'da.
 
İstanbul'da engelli çalıştırma zorunluluğu bulunan işyerlerinin sayısı 4.765. İstanbul'u 1.287'yle Ankara, 1.061'le Bursa, 997'yle İzmir izliyor.
 
Avrupa'da engelliler için neler yapılıyor?
 
İtalya, Yunanistan ve Danimarka'da telefon santral memurluğu görme engelliler için ayrılmış iştir.
 
Almanya'da engelli istihdamına yönelik Özürlü Çalışma Atölyeleri (ÖCA) bulunuyor. ÖCA'larda istihdam edilecek engellilerin sayısı ve ne tür bir mesleğe kazandırılmak için istihdam edildiği daha en basında belirleniyor.
 
Fransa'da çıraklık eğitimi kapsamında engellilere yönelik mesleki eğitim sağlanıyor, özel ve kamuya ait kuruluşlarda mesleki eğitim veriliyor, işverenler için de teşvikler uygulanıyor.
 
Hollanda'da engelli çalışanlara verilen teşvikler arasında işyerine ulaşım, işitme engelliler için tercüman, körler için sesli okuma araçlarının temini, kişiye iş öncesi isin nasıl yapılacağı, iş etigi konularında rehberlik eden, işe motive eden iş koçlarının atanması gibi haklar bulunuyor. İsteyen engelliler de mecbur kalmadıkça bu işleri kabul etmiyor. Bu pozisyonlar dışında başka bir iş sunulmayınca da engelliler istihdam edilemiyor.
 
Bir başka problem de engellilerin engelli kadrosunda çalışmak istememesi. Özellikle kendini geliştiren, 4 yıllık lisans mezunu olan, ileri düzeyde ingilizce bilen engellilerin özel sektördeki iş arayışlarında pozisyon ve firma seçebildiğini belirten Kızıltaş, hatta ücret daha beklentilerinin de yüksek olduğunu söylüyor: "Buna hak vermemek elde değil çünkü engellilerimiz, 4 yıllık eğitim süreci, mimari engeller, ulaşım engelleri, engellilik durumunun getirdiği zorlayıcı koşullar, ders meteryallerinin kısıtlığı ve daha birçok nedenden dolayı bir savaşçı gibi büyük bir çaba ve mücadele ile elde edilmiş kazanımın sonunda yüksek beklentileri oluyor. Ancak firmaların deneyim araması staj ya da kedilerine fırsat vermemesi nedeniyle çalıştmlmıyor veya fırsat verilmiyor. Bunu her firma için genellemek büyük bir haksızlık olur. Çünkü engellinin bu çabası karşısında duyarlı olan örnek firmalar da var."
 
Çözüm önerileri
 
- İşgücü Piyasasının Özürlüler Açısından Analizi çalışmasında işveren ve yöneticilerin engelli istihdamını arttırmaya dönük öneri ve görüşleri şöyle sıralanıyor:
 
- Mesleki eğitim kurslan,
 
- İşyerinde hizmet içi eğitim,
 
- Kişisel gelişim kursları,
 
- Motivasyon artırıcı sosyal organizasyonlar,
 
- Bireysel eğitim,
 
- Doğru görev tanımlaması yapılmak,
 
- Ulaşım,
 
- Çalışma ortamının fiziksel koşullannın düzenlenmesi,
 
- Ekip çalışması konuları öne çıkıyor.
 
Kızıltaş'ı engellilerin istihdam ve eğitim sorunu hakkındaki önerileri ise şöyle:
 
- Engellilerin eğitim ve istihdamında önce engelliler istekli olmalı ve her fırsatı değerlendirmeli.
 
- Firmaların Türkiye'deki engelli gerçeğini daha iyi görüp daha iyi değerlendirmesi için mutlaka engellilik hakkında ve engellilerle doğru iletişim metodları eğitimi almak.
 
- Engelliler meslek liselerine teşvik edilmek.
 
- Engelli meslek edindirme kurslarının, derneklerin statüsünden kaldırıp profesyonel firma ve ekiplerin yapmasına olanak sağlanmak.
 
- Bölgesel ve sektörel araştırma yapılmak, ihtiyaca göre hangi sektör ve hangi pozisyonlarda işgücü açığı varsa bunlar tespit edip sonra kurslar açılmalı.
 
- Bu kurslara sınıf doldurmak amacıyla değil en yatkın ve firmaların çalıştıracak pozisyon için aradıkları niteliklere adaylar seçüerek kurs eğitimleri verilmeli.
 
- Kurslarda sadece mesleki eğitimler değil kişisel gelişim eğitimleri de profesyonel eğitimciler tarafından verilmeli.- Hürriyet

Etiketler : Zihinsel Özürlü: Çeşitli derecelerde zihinsel yetersizliği olan kişidir. Zeka geriliği olanlar (mental reterdasyon), Down Sendromlu olanlar, Feniketonüri (zeka geriliğine yol açmışsa) bu gruba girer.